Χαρακτηριστικά δραστών και θυμάτων σχολικού εκφοβισμού
Υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των δραστών του εκφοβισμού. Αυτό που ξεχωρίζει είναι η επιθετικότητα εναντίον των συμμαθητών τους. Όμως, συνήθως, είναι επιθετικοί και ενάντια στους δασκάλους τους, τους γονείς και τα αδέρφια τους. Γενικότερα, έχουν μια πιο επιθετική στάση απέναντι στο κοινωνικό τους περιβάλλον και μια πιο θετική στάση για τη βία συγκριτικά με τους υπόλοιπους μαθητές, ενώ νιώθουν απέχθεια για το σχολείο.
Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν εξαιρετικές κοινωνικές δεξιότητες, είναι ικανοί να προσελκύσουν πολλούς οπαδούς και μπορούν εύκολα να χειρίζονται τους άλλους. Είναι, επίσης, σωματικά και ψυχολογικά δυνατοί και πολύ δημοφιλείς μεταξύ των συνομήλικών τους. Επιπλέον, κατευθύνονται από παρορμήσεις, είναι οξύθυμοι, με αυταρχική προσωπικότητα, αποζητούν την ανοιχτή, δημόσια διαμάχη με στόχο να επιβεβαιώσουν την υπεροχή τους και να επιβληθούν στην ομάδα των συνομηλίκων τους, έχοντας την ανάγκη να κυριαρχούν στους άλλους, ενώ δεν εμφανίζουν ενσυναίσθηση για τα θύματα, αποτυγχάνοντας να αισθανθούν τον πόνο τους και να βιώσουν τύψεις. Ο Olweus αναφέρει επιπλέον πως οι θύτες διακατέχονται από αισθήματα ανεπάρκειας, κατωτερότητας και ανασφάλειας, στοιχεία τα οποία αμφισβητούνται από τους.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι υπάρχουν μαθητές οι οποίοι μερικές φορές συμμετέχουν στον εκφοβισμό, αλλά δεν αναλαμβάνουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία. Αυτοί οι μαθητές μπορούν να ονομαστούν «παθητικοί θύτες», «οπαδοί» ή «αγχώδεις θύτες». Η ομάδα αυτή αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από αγόρια και είναι πιθανό να είναι αρκετά ετερογενής και να περιλαμβάνει ανασφαλείς και αγχώδεις μαθητές.
Οι «παθητικοί θύτες» φαίνεται να είναι λιγότερο δημοφιλείς από τους υπόλοιπους θύτες. Επίσης, είναι οι λιγότερο αισιόδοξοι, και αυτοί που έχουν αξιοσημείωτες εκπαιδευτικές δυσκολίες, τις λιγότερες επιτυχίες στο σχολείο, και τη φτωχότερη συγκέντρωση σε σύγκριση με όλες τις άλλες ομάδες που εμπλέκονται στον εκφοβισμό.
Ο Olweus υποστηρίζει ότι η εκφοβιστική συμπεριφορά στο σχολείο αποτελεί μέρος των προβλημάτων αντικοινωνικής συμπεριφοράς, τα οποία εμπεριέχουν το στοιχείο της επιθετικότητας και του μεμονωμένου αυτοελέγχου και συνδέονται με την παιδική, εφηβική και ενήλικη παραβατικότητα και εγκληματικότητα.
Τα θύματα του εκφοβισμού περιγράφονται ως σωματικά αδύναμα ή διαφορετικά από τα υπόλοιπα παιδιά ως προς κάποιο εμφανές χαρακτηριστικό τους, περισσότερο αγχώδη, προσεκτικά και ανασφαλή σε σύγκριση με τους υπόλοιπους μαθητές, ενώ δεν έχουν πολλούς φίλους. Δεν είναι επιθετικά, αλλά έχουν μια αρνητική αυτο-εικόνα. Οι μαθητές μάλιστα που εκτίθενται σε συνεχή εκφοβισμό μπορεί να δουν το περιβάλλον ως εχθρικό, τρομακτικό και να περάσουν το μεγαλύτερο διάστημα με άγχος και ανασφάλεια. Έχουν, επιπλέον, χαμηλή αυτοπεποίθηση, έλλειψη δυναμικότητας, τάση να είναι καταθλιπτικά, ντροπαλά και μοναχικά. Συχνά βλέπουν τους εαυτούς τους ως αποτυχημένους και νιώθουν μη ελκυστικοί. Τα θύματα αποτελούν την ομάδα των παιδιών που είναι λιγότερο αποδεκτά και απορρίπτονται πιο συχνά από τους συμμαθητές τους. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν σκιαγράφηση του πιο κοινού τύπου θύματος, που ονομάζεται «παθητικό θύμα».
Υπάρχει και μια πιο μικρή ομάδα θυμάτων τα «προκλητικά θύματα», που χαρακτηρίζονται από έναν συνδυασμό άγχους και επιθετικής συμπεριφοράς. Αυτά τα παιδιά φαίνεται πως προκαλούν με τη συμπεριφορά τους το δράστη, προσπαθώντας να έχουν την αποκλειστική προσοχή των άλλων, προκαλώντας τον ανταγωνισμό μεταξύ των συνομηλίκων. Όταν όμως η ένταση αυξηθεί, υποκύπτουν και παίρνουν το ρόλο του θύματος. Είναι υπερκινητικά, πιο δραστήρια, μη συνεργάσιμα, ενώ η αίσθηση ανεπάρκειας και η αυτοτιμωρητική στάση τους, τα εμποδίζει να υπερασπιστούν τον εαυτό τους .
Ο Perry και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι τα επιθετικά θύματα είναι παιδιά που έχουν την τάση να συμμετέχουν σε εκτεταμένες και συναισθηματικά φορτισμένες συγκρούσεις με τους συνομηλίκους τους, ενώ έχουν δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους κατά τη διάρκεια των διαπροσωπικών συγκρούσεων και μετατρέπουν τις καλοήθεις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συμμαθητών τους σε πιο επιθετικές.
Στην έρευνα των Kupersmidt, Patterson, & Eickholt βρέθηκε ότι τα επιθετικά θύματα είναι πιο καταθλιπτικά, αγχώδη και έχουν χαμηλότερη αυτοπεποίθηση σε σύγκριση με τα υπόλοιπα παιδιά σε αντίθεση με τα αποτελέσματα της έρευνας του Craig όπου δεν φάνηκε τα επιθετικά θύματα να διαφέρουν σε σύγκριση με τα υπόλοιπα παιδιά ως προς το ποσοστό κατάθλιψης, αλλά και των Ανδρέου και Smith οι οποίοι υποστήριξαν ότι τα επιθετικά θύματα έχουν μεγαλύτερη αυτό-πεποίθηση από τα υπόλοιπα θύματα καθώς είναι σωματικώς πιο δυνατά.
Τα αποτελέσματα ερευνών της Ανδρέου έδειξαν ότι τα παιδιά που είναι τόσο θύτες όσο και θύματα μπορούν να χαρακτηριστούν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, υψηλά επίπεδα Μακιαβελισμού και χαμηλό βαθμό ενδοπροσωπικού ελέγχου. Έχουν αρνητική άποψη τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους, ενώ βιώνουν απόρριψη από το σχολικό περιβάλλον. Φαίνεται να πιστεύουν ότι ζουν σε έναν κόσμο στον οποίο μπορεί να είναι είτε θύτες είτε θύματα και «επιλέγουν» να είναι και τα δύο, ώστε να είναι συνεπείς με τις διαφορετικές αρνητικές αξιολογικές στάσεις τους για τον εαυτό τους και της μακιαβελικής στρατηγικής τους στην αντιμετώπιση των ανθρώπων στις διαπροσωπικές καταστάσεις. Στην ομάδα αυτή έχουν παρατηρηθεί, επίσης, υψηλά επίπεδα νευρωτισμού και ψυχωτικών διαταραχών, όπως και παρόμοια επίπεδα κατάθλιψης με τα θύματα.
Αυτά τα παιδιά είναι τα λιγότερο δημοφιλή από όλες τις ομάδες των εμπλεκόμενων στον εκφοβισμό, ενώ όπως συμβαίνει και με τους επιθετικούς και προκλητικούς θύτες, προκαλούνται πολύ εύκολα και συχνά προκαλούν τους άλλους. Σύμφωνα με τον Olweus τα παιδιά αυτά φαίνεται να είναι σίγουρα για τον εαυτό τους όταν βρίσκονται ανάμεσα σε παιδιά που τους αποδέχονται, αλλά όταν είναι μακριά από αυτά, θυματοποιούνται εύκολα γιατί φαίνεται ότι χάνουν την αίσθηση της ασφάλειας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Andreou, E. (2000). Bully/victim problems and their association with psychological constructs in 8 to 12 year-old Greek school children. Aggressive Behaviour, 26, 49-56.
Andreou, E. (2001). Bully/victim problems and their association with coping behaviour in conflictual peer interactions among school-age children. Educational Psychology, 21(1), 59-66.
Ανδρέου, E. & Smith P.K. (2002). Το φαινόμενο «bullying» στο χώρο του σχολείου και η άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας από συνομηλίκους. Παιδαγωγική επιθεώρηση, 34, 9-25.
Craig, W. M., & Pepler, D. J. (1998). Observations of bullying and victimization in the school yard. Canadian Journal of School Psychology, 13(2), 41-59.
Olweus, D. (1991). Bully/victim problems among schoolchildren: Basic facts and effects of a school based intervention program. In D. Pepler and K. Rubin (Eds.), The Development and Treatment of Childhood Aggression (p.p. 411-448). NJ: Erlbaum.
Perry, D., Kusel, S., & Perry, L. (1988). Victims of peer aggression. Developmental Psychology, 24, 807–814.
Stephenson, P., & Smith, D. (1989). Bullying in the junior school. In D. P. Tatum & D. A. Lane (Eds), Bullying in schools (p.p. 45-57). Trentham Books Limited.
Schwartz, D., Proctor, L. J., & Chien, D. H. (2001). The aggressive victim of bullying. Peer harassment in school: The plight of the vulnerable and victimized, 147-174.
Χατζή, Χ., Χουντουμάδη, Α., & Πατεράκη, Λ. (2000). Άσκηση βίας από μαθητές προς μαθητές στο χώρο του δημοτικού σχολείου. Παιδί και έφηβος, 2(1), 97-111.
