Σχολικοί παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη επιθετικότητας
Στα πλαίσια του σχολείου το παιδί έρχεται σε επαφή με τους συνομήλικούς του, κάτι που προκαλεί έντονες αλληλεπιδράσεις και σε αρκετές περιπτώσεις συγκρούσεις. Η βία στα πλαίσια του σχολείου παρατηρείται από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές και αντίστροφα, ή και μεταξύ των εκπαιδευτικών.
Ο εκπαιδευτικός στην προσπάθειά του να μεταδώσει στάσεις και άξιες έρχεται αντιμέτωπος με διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς. Οι χαμηλές επιδόσεις των μαθητών εκλαμβάνονται από τον εκπαιδευτικό ως προσωπική αποτυχία. Παράλληλα, η επιθετική συμπεριφορά κάποιων μαθητών εναντίον των εκπαιδευτικών εκλαμβάνονται σαν αμφισβήτηση του ρόλου του και ως προσωπική προσβολή. Η πικρία του δασκάλου μπορεί να εκδηλωθεί με ξεσπάσματα θυμού, με λεκτική και σωματική επιθετικότητα εναντίον του μαθητή (ειρωνεία, προσβολή, βρίσιμο), μέχρι και τράβηγμα αυτιού ή χαστούκι.
Επίσης, έχει εκδηλωθεί επιθετικότητα από τους μαθητές προς τους εκπαιδευτικούς. Για κάθε μαθητή ο εκπαιδευτικός είναι και παραμένει μια αυθεντική προσωπικότητα που τοποθετήθηκε από έξω. Δεν τον επέλεξαν. Με την εξουσία που του έχει δοθεί από την πολιτεία, επιβάλει αξίες που βρίσκονται σε αντίθεση με εκείνες των παιδιών, λόγω της διαφοράς στην ηλικία, στο πολιτιστικό επίπεδο και στη δύναμη ανάμεσα στους δασκάλους και τους μαθητές. Η αδυναμία ή η άρνηση του μαθητή να πειθαρχήσει στις σχολικές εντολές, επειδή ίσως δεν συμφωνούν με τα ενδιαφέροντά του, πυροδοτεί την εμφάνιση επιθετικότητας εναντίον του εκπαιδευτικού. Παράλληλα, η αξιολόγηση των μαθητών με μοναδικό κριτήριο τη σχολική τους επίδοση, τους κατατάσσει σε κατηγορίες (καλούς και κακούς) και πιθανώς να προχωρήσει σε στιγματισμό και περιθωριοποίηση ορισμένων. Έτσι, οι μαθητές συσπειρώνονται και στρέφονται εναντίον του εκδηλώνοντας επιθετικότητα. Νιώθουν ικανοποίηση όταν καταφέρνουν να μειώσουν το κύρος του και να τον εκνευρίσουν.
Επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εμφανιστεί και μεταξύ των εκπαιδευτικών. Ενώ εμπλέκονται στην ίδια διαδικασία, με ίδιο σκοπό, διαφοροποιούνται ανάλογα με την κοινωνική τους προέλευση, το φύλο, την ηλικία και τις ιδεολογικές αντιλήψεις. Αυτοί είναι λόγοι που τους κάνουν μερικές φορές να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά μεταξύ τους.
Οι σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους δεν είναι πάντα φιλικές. Οι συγκρούσεις είναι συχνό φαινόμενο. Προβλήματα μπορεί να εντοπίζονται στο συναγωνισμό των μαθητών, όπου το πνεύμα άμιλλας γίνεται ανταγωνισμός και οδηγεί στην αντιπάθεια και σε συγκρούσεις. Ο ανταγωνισμός κατά τη διάρκεια των εξετάσεων για το ποιος θα πάρει το μεγαλύτερο βαθμό, εξασθενεί τους φιλικούς δεσμούς και οδηγεί στην εκδήλωση επιθετικότητας.
Σύμφωνα με τον Heckausen μία από τις μεταβλητές που επιδρούν στην εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς είναι το αυτοσυναίσθημα, δηλαδή η αντίληψη για το ποιος είναι και το πώς αισθάνεται για τον εαυτό του. Το χαμηλό αυτοσυναίσθημα δημιουργεί αρνητικά κίνητρα επίδοσης, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς μπροστά στο φόβο της αποτυχίας. Οι ανασφαλείς μαθητές νιώθουν συχνά φόβο για την αποτυχία, αντί να ελπίζουν για την επιτυχία. Τα παιδιά χρειάζονται επιβεβαίωση και αναγνώριση για να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου και ότι αποτελούν κάτι μοναδικό. Σε αρκετές περιπτώσεις, η τάση που παρουσιάζουν ορισμένα παιδιά για επιβολή, κυριαρχία και ηγετικές τάσεις είναι αυτό που προκαλεί συγκρούσεις και οδηγεί σε επιθετικές ενέργειες.
Ένας σημαντικός παράγοντας που συντελεί στην εμφάνιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού είναι οι ηθικές αξίες που πρεσβεύει το κάθε σχολείο, όπως η ηθική υποχρέωση για φροντίδα και σεβασμό μεταξύ όλων (εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές). Έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά που παρακολουθούν μαθήματα σε τάξεις που η διδακτέα υλη είναι καλά οργανωμένη και οι παιδαγωγοί ενδιαφέροντα πραγματικά για τα συναισθήματα των παιδιών, δεν θυμώνουν και δεν έχουν βίαιες αντιδράσεις. Αν οι παριστάμενοι σε ένα γεγονός εκφοβισμού δεν κάνουν τίποτα για να το σταματήσουν τότε είναι σαν να ενθαρρύνουν τους δράστες να το επαναλάβουν στο μέλλον. Το προσωπικό του κάθε σχολείου πρέπει να αποδεχτεί το πρόβλημα και να αναλάβει δράση ώστε να το αντιμετωπίσει. Αξίζει να αναφερθεί πως τα περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού έλαβαν χώρα όταν οι εκπαιδευτικοί απουσίαζαν ή δεν είχαν εστιασμένη την προσοχή τους στους μαθητές.
Ακόμη, υπάρχει μια τάση να συμβαίνουν συχνότερα επεισόδια σε μεγάλα σχολεία με μεγάλες τάξεις. Τα σχολεία που βρίσκονται σε υποβαθμισμένες συνοικίες με υψηλά επίπεδα εγκληματικότητας και χαμηλά επίπεδα πολιτιστικών δραστηριοτήτων και κυρίως αυτά που δεν βρίσκονται σε καλή κτηριακή κατάσταση, φιλοξενούν μαθητές που αναπτύσσουν συχνότερα βίαιη συμπεριφορά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βουϊδάσκης, Β. (1987). Η επιθετικότητα σαν κοινωνικό πρόβλημα στην οικογένεια και στο σχολείο. Αθήνα: Γρηγόρη.
Γκολένα, Ε.(2004). Παιδική επιθετικότητα. Ελευθερία.
Κιτσάκη, Β. (2010). Η βία στη σχολική ζωή. Αθήνα (Αυτοέκδοση).
Νέστορος, Ι. (1999). Η επιθετικότητα στην οικογένεια, στο σχολείο και στην κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Τσικρικά, Ο. (2009). Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.
Χατζηφωτίου, Σ. (2005). Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και παιδιών. Θεσσαλονίκη: Τζιόλα.