Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού και στην εμφάνιση ή μη επιθετικής συμπεριφοράς παίζει η δομή και η λειτουργία της οικογένειας αλλά και οι ρόλοι και οι θέσεις των μελών της. Οι οικογενειακοί παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη επιθετικότητας στα πλαίσια της οικογένειας διακρίνονται ως επιθετικότητα γονέων προς παιδιά, παιδιών προς γονείς, μεταξύ συζύγων αλλά και ανάμεσα στα αδέλφια.
Η επιθετικότητα των γονέων προς τα παιδιά εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, από την περιφρονητική ματιά μέχρι τη σωματική βία. Η στάση των γονέων απέναντι στα παιδιά και η συμπεριφορά τους παίζει σημαντικό ρόλο στη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού.
Μια υπεροργανωμένη οικογένεια, με υπερβολικά αυστηρούς γονείς, οι οποίοι υποβάλλουν τα παιδιά σε περιορισμούς στερώντας τους τις ατομικές τους ελευθερίες, συχνά τα τιμωρούν χωρίς να τους αφήνουν περιθώρια συναισθηματικής αντίδρασης και έκφρασης. Θεωρούν ότι προκειμένου να έχουν ένα καλό παιδί είναι απαραίτητες οι αυστηρές τιμωρίες, ακόμη και οι σωματικές. Η διαδικασία αυτή μπορεί να δημιουργεί απέχθεια για το νόμο στα παιδιά.
Η υπερπροστατευτικοί γονείς δημιουργούν έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από τα παιδιά εμποδίζοντάς τα να γίνουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Αντιμετωπίζουν τα παιδιά σαν εύθραυστα και ευάλωτα πλάσματα. Η διαδικασία αυτή τα κάνει αδύναμα να σταθούν μόνα τους στη ζωή, να λάβουν αποφάσεις και να αντιμετωπίσουν μια πιθανή αποτυχία. Από την άλλη, οι υπερβολικά παραχωρητικοί γονείς που δεν θέτουν όρια στα παιδιά τους, τα αφήνουν σε μια πλήρη ασυδοσία. Το παιδί μη έχοντας τον έλεγχο των γονιών αισθάνεται ότι μπορεί να αντιδράσει όπως επιθυμεί.
Υπάρχουν οικογένειες που είναι αποδιοργανωμένες, με αδιάφορους γονείς οι οποίοι αγνοούν ή απορρίπτουν συνεχώς το παιδί. Οι γονείς αυτοί αδυνατούν να αναπτύξουν δεσμό με το παιδί και του υπενθυμίζουν πως είναι ανεπιθύμητο και πως το θεωρούν υπαίτιο για όλα τα προβλήματα. Αυτή η έλλειψη αγάπης μπορεί να επηρεάσει συναισθηματικά το παιδί και να το οδηγήσει σε επιθετικές συμπεριφορές.
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η επιθετική συμπεριφορά των γονιών, η συνεχής προσπάθειά τους για έλεγχο και η ενοχλητική ανάμιξη στην προσωπική ζωή των παιδιών τους μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις. Συχνά παρατηρούνται φαινόμενα αμφίδρομης επιθετικότητας μεταξύ των συζύγων. Ένα τέτοιο περιβάλλον με διαμάχες και συγκρούσεις μπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση επιθετικής συμπεριφοράς από το παιδί, με αποτέλεσμα να ασπάζεται τη χρήση βίας ως μέσο επίλυσης των προβλημάτων. Το παιδί μπορεί να νιώθει φόβο, ανασφάλεια, οργή, άγχος, τύψεις και ένοχες για όσα συμβαίνουν μέσα στο σπίτι.
Η γέννηση ενός παιδιού είναι ένας από τους λόγους πιθανής επιθετικής συμπεριφοράς ανάμεσα στα αδέλφια. Η μείωση της γονικής αγάπης και φροντίδας, ο ανταγωνισμός για τη συμπάθεια και τη προτίμηση των γονιών, η ανάληψη του ρόλου του πατέρα ή της μητέρας από τα μεγαλύτερα και η συνεχής διεκδίκηση κύρους μεταξύ των αδελφών, δημιουργούν ξεσπάσματα έντασης και επιθετικότητας στον οικογενειακό χώρο.
Το μοναχοπαίδι, επειδή συγκεντρώνει όλη τη φροντίδα των γονιών, γίνεται δειλό, δεν παίρνει πρωτοβουλίες και δεν έχει συντροφιά στο παιχνίδι. Δεν είναι ανεξάρτητο ούτε έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε βίαιες συμπεριφορές. Από την άλλη, το πρωτότοκο παιδί, όταν γεννιέται το δεύτερο, το ζηλεύει θεωρώντας πως παίρνει όλη την αγάπη των γονιών. Για να τραβήξει την προσοχή τους μπορεί να οδηγηθεί σε ακραίες και επιθετικές πράξεις.
Κάποια ξαφνικά γεγονότα μπορούν, επίσης, να πυροδοτήσουν κρίσεις διαταράσσοντας την ηρεμία της οικογένειας. Τέτοια γεγονότα είναι το διαζύγιο και ο θάνατος.
Ο φυσικός χωρισμός των γονέων αποτελεί μια ιδιαίτερα τραυματική εμπειρία για το παιδί και το κάνει να αντιδράσει με διάφορους τρόπους ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του. Ένας πιθανός τρόπος αντίδρασης είναι η εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς, ειδικά εάν το παιδί έχει ζήσει μεγάλες αλλαγές στη καθημερινή του ζωή. Όταν στερείται την καθημερινή επαφή με τον ένα από τους δυο γονείς ή αναγκάζεται να μετακομίσει, αισθάνεται φόβο, εγκατάλειψη, ενοχή, θυμό και επιθετικότητα.
Μια άλλη τραυματική εμπειρία για τα παιδιά είναι ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας, γιατί είναι αιτία κρίσης και αποδιοργάνωσης της οικογένειας. Η απώλεια δημιουργεί στο παιδί αναστάτωση και ένταση. Με το θάνατο ενός γονέα το παιδί χάνει τη σταθερότητά του, διακατέχεται από λύπη, απελπισία, θυμό, νοσταλγία, μοναξιά, ενοχή και φόβο. Το παιδί μπορεί να θέλει να αυτοτιμωρηθεί ή να εμφανίσει αντικοινωνική και βίαιη συμπεριφορά αφού αισθάνεται ότι δεν υπάρχει λόγος για καλή συμπεριφορά μετά από αυτό που του έτυχε. Σε σχέση με τους φίλους, το παιδί μπορεί να αισθάνεται λιγότερο σίγουρο για τον εαυτό του και σαν αποτέλεσμα να εμφανίζει επιθετική συμπεριφορά.
Ακόμη τα ατομικά προβλήματα των μελών μιας οικογένειας, όπως η μη επαγγελματική ικανοποίηση των γονέων, η ανεργία ή διάφορες ψυχικές ασθένειες μπορούν να προκαλέσουν επιθετικότητα στο παιδί.
Σε κάθε περίπτωση, η οικογένεια φέρει μεγάλη ευθύνη για την παραβατικότητα του ανηλίκου καθώς η γαλούχηση του παιδιού σε ένα δυσλειτουργικό και ανεύθυνο περιβάλλον θα το οδηγήσει στην υιοθέτηση ανάλογης συμπεριφοράς. Ενώ εάν παρατηρηθούν ακριβώς τα προβλήματα που εκδηλώνει το κάθε παιδί, θα διαπιστωθεί η συνάφεια τους με το αντίστοιχο οικογενειακό πλαίσιο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βερνάδος, Μ. (2004.) Προσεγγίσεις σε θέματα Ειδικής Αγωγής. Ρέθυμνο: Γραφότυπο.
Βουϊδάσκης, Β. (1987). Η επιθετικότητα σαν κοινωνικό πρόβλημα στην οικογένεια και στο σχολείο. Αθήνα: Γρηγόρη.
Μπακάλη, Α. (2013). Προβλήματα Συμπεριφοράς Αλλοδαπών και Ελλήνων Μαθητών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Περιοχής των Αθηνών. Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.
Νέστορος, Ι. (1999). Η επιθετικότητα στην οικογένεια, στο σχολείο και στην κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ραιμπό, Ζ. (2008). Το παιδί και ο θάνατος. (Μ. Μπούρα, Μετ.). Αθήνα: Κέδρος.
Τραϊού, Ε. (2006). Φαινόμενο με πολλές αιτίες η παιδική βία. Καθημερινή.
Χατζηφωτίου, Σ. (2005). Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και παιδιών. Θεσσαλονίκη: Τζιόλα.
