Συναισθηματική και νοητική υγεία των κακοποιημένων παιδιών
Σύμφωνα με την θεωρία προσκόλλησης του Bowlby τα παιδιά από πολύ νωρίς αναπτύσσουν γνωστικά σχήματα σχετικά με τις σχέσεις τους με τους άλλους τα οποία βασίζονται στην αλληλεπίδρασή τους με αυτούς.
Έτσι, τα κακοποιημένα παιδιά που συχνά στερούνται ενός ασφαλούς δεσμού με τους γονείς τους, επειδή αυτοί είναι ανεύθυνοι ή ακατάλληλα υπεύθυνοι για την εκπλήρωση των αναγκών τους, αναπτύσσουν αρνητικά μοντέλα σχετικά με τον ίδιο τους τον εαυτό (ότι είναι ανεπυθίμητα και ανίκανα), αλλά και για τους άλλους (βασιζόμενα στις αρνητικές εμπειρίες που έχουν με τους γονείς τους). Συνεπώς, τα κακοποιημένα παιδιά έχουν λιγότερο θετικές αυτο-εικόνες σε σχέση με άλλα παιδιά, ενώ παράλληλα τείνουν να κρύβουν τα συναισθήματα τρυφερότητας, αγάπης και συμπόνιας που νιώθουν και παραμένουν πιο φοβισμένα και υποτονικά, αφού οι γονείς τους αγνοούν αυτές τις συμπεριφορές και αντιδρούν σε αυτά με παραμέληση, αδιαφορία και κακοποίηση.
Τα κακοποιημένα παιδιά δεν είναι μόνο θύματα της βίας, αλλά και θεατές της βίας στην οικογένεια και ζουν σε περιβάλλοντα που οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας χαρακτηρίζονται από μια αρνητικότητα και επιθετικότητα. Έτσι, έχει βρεθεί ότι είναι συνήθως πιο αποστασιοποιημένα, εξαιτίας του αισθήματος φόβου και του άγχους που τα διακατέχει συνεχώς και αντιμετωπίζουν συχνότερα προσωπικά προβλήματα. Τυπικά, έχουν ανατραφεί σε μια οικογένεια που απέτυχε να τους παρέχει τις κατάλληλες αναπτυξιακές ευκαιρίες και ερεθίσματα και είναι ανοργάνωτη και ασταθής.
Μακροχρόνιες εμπειρίες βίας μπορούν να καταστρέψουν τη συναισθηματική και νοητική υγεία των κακοποιημένων παιδιών δημιουργώντας αθροιστικά προβλήματα σε διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Στη συναισθηµατική σφαίρα και στη συµπεριφορά, οι επιπτώσεις της σωµατικής κακοποίησης και παραµέλησης συνδέονται µε χαµηλή αυτο-εκτίμηση, δυσκολία ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, επιθετικότητα και αποκλίνουσα συµπεριφορά, αλλά και µετέπειτα παραβατικότητα.
Παράλληλα, με τις παραπάνω επιπτώσεις στη συναισθηματική και νοητική υγεία των κακοποιημένων παιδιών, τα παιδιά αυτά εμφανίζουν μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις όπως, κατάθλιψη, αίσθημα μοναξιάς, χρήση απαγορευμένων ουσιών, σεξουαλικά προβλήματα, αυτο-καταστροφικές συμπεριφορές και συμπεριφορικά προβλήματα, καθώς επίσης και συμπτώματα μετατραυματικού στρες και άγχους.
Οι γυναίκες ωστόσο, φαίνεται να είναι πιο επιρρεπείς στα αρνητικά ψυχολογικά προβλήματα που εμφανίζουν σε σχέση με τους άντρες και αυτό διότι έχουν πιο έντονο το αίσθημα της αυτο-κατηγορίας και τείνουν να φέρνουν στο μυαλό τους πιο συχνά τις άσχημες στιγμές που βίωσαν.
Ακόμα, έχει βρεθεί ότι παιδιά που έχουν βιώσει την ψυχολογική βία στην οικογένεια τους και έχουν εκτεθεί σε περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας, θα προσπαθήσουν να προστατέψουν τον εαυτό τους από επώδυνες ή τρομακτικές εμπειρίες, αποφεύγοντας τις στενές σχέσεις και επαφές με τους άλλους.
Τέλος, τα μικρά παιδιά που βιώνουν την κακοποίηση τείνουν να εμφανίζουν αυξημένους εφιάλτες και προβλήματα ύπνου, αποστασιοποιημένη συμπεριφορά, σεξουαλικώς ακατάλληλη συμπεριφορά, γενικά προβλήματα συμπεριφοράς και επιθετικότητα προς τους άλλους, ενώ δεν αποκλείεται να εμφανίσουν και παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια.
Οι ενήλικες με ιστορικό κακοποίησης από την άλλη μεριά, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν συμπεριφορές επικίνδυνες προς την υγεία τους και σοβαρές ιατρικές ασθένειες, με μεγαλύτερο ποσοστό χρήσης ψυχιατρικών και ιατρικών εν γένει υπηρεσιών.
Συνοψίζοντας, επειδή οι παραπάνω επιπτώσεις της κακοποίησης είναι πολύ σοβαρές για τη συναισθηματική και νοητική υγεία των κακοποιημένων παιδιών και φαίνεται να επηρεάζουν και τους υπόλοιπους τομείς της ζωής τους, κρίνεται απαραίτητο και αναγκαίο να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν κάποια προγράμματα παρέμβασης ώστε να εκπαιδευτούν και τα παιδιά σχετικά με τα δικαιώματά τους, αλλά και να αναπτύξουν τις απαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες και τη συναισθηματική νοημοσύνη, ώστε να είναι σε θέση να προστατευτούν από το κοινωνικό φαινόμενο της βίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, Ε., (1998). Οδηγός για την αναγνώριση και αντιμετώπιση της κακοποίησης και παραμέλησης του παιδιού. Αθήνα: Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού. Διαθέσιμο στο http://www.ich-mhsw.gr/uploads/articles/1.pdf
Bolger, K., Patterson, C. & Kupersmidt, J. (1998). Peer relationships and self-esteem among children who have been maltreated. Child Development, 69 (4), 1171-1197.
Greenfield, E. & Marks, N. (2010). Identifying experiences of physical and psychological violence in childhood that jeopardize mental health in adulthood. Child Abuse and Neglect, 34, 161-171.
Lowenstein, L. (2011). The complexity of investigating possible sexual abuse of a child. The American Journal of Family Therapy, 39 (4), 292-298.
Salzinger, S., Feldman, R., Hammer, M. & Rosario M. (1993). The effects of physical abuse on children’s social relationships. Child Development, 64, 169-187.
Wolfe, D., & McIsaac, C. (2011). Distinguishing between poor/dysfunctional parenting and child emotional maltreatment. Child Abuse and Neglect, 35, 802-81.
