Προγράμματα παρέμβασης για κακοποιημένα παιδιά
Τα προγράμματα παρέμβασης για κακοποιημένα παιδιά οφείλουν να έχουν ως στόχο τους την εξάλειψη της ήδη υπάρχουσας βίας, αλλά και την αποφυγή μελλοντικών περιπτώσεων εμφάνισης βίας. Επίσης, θα πρέπει να προάγουν και την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης (αυτογνωσία, σωστή λήψη αποφάσεων και ικανότητα προσφοράς και δημιουργίας) των παιδιών, ώστε να γίνεται πρόληψη τυχόν επιθετικών συμπεριφορών.
Οι στόχοι αυτοί μπορούν να επιτευχθούν μαθαίνοντας τους γονείς να συμβιβάζονται και να μοιράζονται τα οικογενειακά άγχη, αυξάνοντας τις γνώσεις τους γύρω από τα αναπτυξιακά θέματα και συμπεριφορές που αναμένεται το παιδί να αντιμετωπίσει και διδάσκοντας νέες δεξιότητες στους γονείς και στα παιδιά.
Στα προγράμματα παρέμβασης για κακοποιημένα παιδιά κρίνεται απαραίτητη η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων και συναισθηματικής νοημοσύνης στα παιδιά, ώστε να μάθουν να προστατεύουν τον εαυτό τους από τις διάφορες μορφές βίας, αλλά και να μην χρησιμοποιούν καμία μορφή βίας στις ανθρώπινες, διαπροσωπικές και επικοινωνιακές τους σχέσεις.
Μέσω των ψυχοκοινωνικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων χρειάζεται τα παιδιά να αρχίζουν να αποκτούν μια αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Πρέπει τα προγράμματα αυτά να εστιάζουν και στην οικογένεια, με την υποστήριξη, τη συμβουλευτική και την εκπαίδευση γονέων, αλλά και τη διαχείριση του θυμού.
Υπάρχουν επίσης, κάποιοι προστατευτικοί παράγοντες που καλό είναι να γίνει μια προσπάθεια ενίσχυσής τους μέσα από αυτά τα προγράμματα, αφού μετριάζουν ή μειώνουν σε σημαντικό βαθμό τις αρνητικές συνέπειες της κακοποίησης και έτσι μειώνουν και την πιθανότητα εμφάνισής της. Αυτοί εντοπίζονται στην ίδια την οικογένεια, στον κοινωνικό περίγυρο, αλλά και σε κάθε άτομο ξεχωριστά.
Είναι απαραίτητο να γίνει μια προσπάθεια ενίσχυσης της οικογενειακής θαλπωρής, της ζεστασιάς και της ασφάλειας της σχέσης των γονέων, μέσα από την οικογενειακή υποστήριξη, με την βοήθεια των συνομηλίκων και των δασκάλων των παιδιών, καθώς επίσης, να ενισχυθεί και η γονεϊκή συνειδητότητα γύρω από δεξιότητες σχετικές με τα παιδιά, να υποστηριχθούν οι γονείς κατά τα πρώτα χρόνια του γονεϊκού τους ρόλου από την κοινότητα και τέλος να ενημερωθούν οι γονείς σχετικά με το τι πρέπει να περιλαμβάνει μια υγιής σχέση γονέα-παιδιού και για ποιούς λόγους είναι σημαντική η υγιής ανάπτυξη του παιδιού.
Επίσης, η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες, η εργασία και το οικογενειακό υποστηρικτικό περιβάλλον, βοηθούν περαιτέρω στην αποφυγή εμφάνισης επιθετικών συμπεριφορών.
Χαρακτηριστικά αποτελεσματικών προγραμμάτων παρέμβασης
Υπάρχουν αρκετά χαρακτηριστικά των προγραμμάτων παρέμβασης που σχετίζονται με την απόκτηση και κατάκτηση εννοιών και δεξιοτήτων αποφυγής από μέρους των παιδιών, που κάθε πρόγραμμα παρέμβασης πρέπει να έχει ώστε να είναι αποτελεσματικό. Τέτοια είναι:
- Ενεργή συμμετοχή. Προγράμματα που προωθούν την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών, αλλά και των γονέων τους, είναι αποτελεσματικότερα από εκείνα που απλά χρησιμοποιούν παθητικές μεθόδους παρακολούθησης. Η πλήρης συμμετοχή των γονέων στην θεραπεία και στα προγράμματα αυτά είναι απαραίτητη και βασική και πρέπει να χαρακτηρίζεται από: α) προγραμματισμένη και τακτική παρακολούθηση των συνεδριών, β) συμμετοχή στις συνεδρίες, και γ) ολοκλήρωση των εργασιών ή δραστηριοτήτων που ανατίθενται σε κάθε συνεδρία.
- Εξειδικευμένη εκπαίδευση. Αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο εκπαίδευσης των παιδιών σχετικά με τις δεξιότητες αποφυγής. Οι συμπεριφοριστικές μέθοδοι αποδεικνύονται αποτελεσματικότερες και τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα σε σχέση με άλλες μεθόδους, όπως είναι οι διαλέξεις, η παρακολούθηση βίντεο και άλλα.
- Ομαδική εκπαίδευση. Η εκπαίδευση των παιδιών είναι πιο αποτελεσματική όταν γίνεται στα πλαίσια μιας ομάδας απ’ ότι αν γινόταν ατομικά, διότι οι ατομικές συνεδρίες κάνουν τα παιδιά πιο αμυντικά και νιώθουν πιο τρομαγμένα μετά την εκπαίδευση.
- Ενσωμάτωση των προγραμμάτων στο σχολικό πρόγραμμα. Τα προγράμματα φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα όταν ενσωματώνονται στο σχολικό πρόγραμμα και υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα μέσα στο οποίο και διεξάγονται.
- Μακροχρόνια, παρά σύντομα προγράμματα. Τα μακροχρόνια προγράμματα που συμπεριλαμβάνουν επαναλαμβανόμενες παρουσιάσεις και follow-up συνεδρίες ενίσχυσης της προηγούμενης γνώσης, είναι αποτελεσματικότερα από τα σύντομα προγράμματα. Επίσης, όσο αυξάνεται η διάρκεια του προγράμματος, τόσο τείνει να αυξάνεται και η αποτελεσματικότητά του.
- Εκπαίδευση εκπαιδευτικών. Τέλος, τα προγράμματα που συμπεριλαμβάνουν την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και παρουσιάζουν ένα πολυσυστημικό πρόγραμμα που στοχεύει στην εκπαίδευση και ενημέρωση των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών, είναι πιο αποτελεσματικά στο να βοηθήσουν τα παιδιά να διατηρήσουν την εκπαίδευση αποφευκτικής-προστατευτικής συμπεριφοράς που έμαθαν.
Τέλος, τα προγράμματα παρέμβασης για κακοποιημένα παιδιά που περιλαμβάνουν εκτεταμένες επισκέψεις στο σπίτι αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των επιτυχημένων προγραμμάτων που σχεδιάστηκαν ώστε να αποφευχθεί η εμφάνιση συμπεριφορών βίας στις οικογένειες που φαίνεται να βρίσκονται σε κίνδυνο. Οι επισκέψεις στο σπίτι αποτελούν την καλύτερη τακτική ώστε να προωθηθεί η θεραπεία στις οικογένειες που ήδη έχει υπάρξει κάποιο περιστατικό κακοποίησης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Connell-Carrick, K. & Scannapieco, M. (2010). Psychosocial assessment of alleged victims of child maltreatment. In A.P. Giardino et al. (eds.), A practical Guide to the Evaluation of child physical abuse and neglect. pp. 425-440.
Πιλήσης, Θ. (2010). Η κακοποίηση του παιδιού στην οικογένεια: μια μορφή παραβίασης των δικαιωμάτων του παιδιού. Σύγχρονη κοινωνία, εκπαίδευση και ψυχική υγεία, 308-317.
Sanderson, J. (2004). Child-focused sexual abuse prevention programs. Research & Issues paper series, 5, 1-8.
Warner-Rogers, J., Hansen, D., & Hecht, D. (1999). Child physical abuse and neglect. Faculty Publications, Department of Psychology, pp. 329-356.
Wolfe, D., & McIsaac, C. (2011). Distinguishing between poor/dysfunctional parenting and child emotional maltreatment. Child Abuse and Neglect, 35, 802-81.
